Dürtü Kontrol Bozukluğu Nedir?

Dürtü kontrol bozukluğu nedir? Dürtüsellik nedir? Dürtü kontrol bozukluğu belirtileri nelerdir? Çocuklarda dürtü kontrol bozukluğu nasıl tedavi edilir?

Dürtülerin kontrolü birçok çocuk için, özellikle de küçük yaştaki çocuklar için oldukça zor olabilir. Öte yandan, dürtü kontrolü her yaşta geliştirilebilecek önemli bir beceridir. Birçok davranış probleminin temelinde dürtü kontrolü bozukluğu olduğu için, dürtü kontrolü becerilerinin öğrenilmesi önemlidir. Etkili bir müdahale yapılmadığı takdirde dürtüsel davranışlar normalleşebilir, alışkanlık haline gelebilir ve zamanla kötü bir hal alabilir.

Dürtü Kontrol Bozukluğu (Dürtüsellik) Nedir?

En yalın tabiriyle, dürtü kontrol bozukluğu kişinin kendine veya başkalarına zarar verebilecek davranışlarının önüne geçememesi, eylem de bulunurken de bundan haz duyması rahatsızlığına verilen addır. Küçük yaşlarda eylemde bulunurken haz duyma olmasa da yaş ilerledikçe, dürtü kontrol bozukluğu yaşayan kimse bu durumdan haza alabilir.

Örneğin, 5 yaşındaki bir çocuk istediğini alamayınca saldırgan davranabilir veya öfke krizleri geçirebilir. 14 yaşındaki bir çocuk dürtülerini kontrol edemediğindeyse, sosyal medyada uygunsuz içerikler paylaşabilir veya alkol almak gibi risk içeren davranışlarda bulunabilir. Bu nedenle dürtü kontrol bozukluğu, üstünde durulması gereken önemli bir konudur. Dürtüsellik, yaş ilerledikçe daha ciddi problemlere neden olabilir.

Ebeveynler, çocuklarının dürtü kontrolü becerilerini geliştirmeyi öğrenmelerine yardımcı olabilir. Birçok araştırmanın sonucu, dürtü kontrolünü geliştirmeye yönelik anne-babaların yaptığı yerinde müdahalelerin, bu becerileri geliştirmede çocuklara yardımcı olabileceğini göstermektedir.

Araştırmalar, sağlıklı kararlar verememek ve zihinsel sağlık problemlerinin, dürtü kontrolü bozukluğu ile ilişkili olabileceğini göstermektedir. Bu nedenle çocuğunuz dürtü kontrolü becerilerini ne kadar çok geliştirirse, başkalarına ve kendine zarar verebilecek bir şey yapma veya söz söyleme olasılığı o kadar azalır. Ayrıca olumlu bir ruh sağlığına sahip olması daha mümkün hale gelir.

Çocuğunuzda Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Olabilir Mi?

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), çocukların yaklaşık %11’ini etkileyen bir hastalıktır. Dürtü kontrolünde eksiklik, dikkat sorunları, hatırlamada ve yönergeleri takip etmede güçlük yaşama, DEHB’in en bariz belirtileridir. DEHB olan çocuklar bu becerileri geliştirmek için ekstra desteğe ihtiyaç duyabilirler.

Çocuğunuzda DEHB olabileceğini düşünüyorsanız, değerlendirmede bulunmaları için bir uzmanla iletişime geçin. DEHB’in tedavi yöntemleri arasında, ilaçlar, terapi ve yapısal destekler yer alır. DEHB’li çocukların dürtülerini kontrol etmeyi öğrenebilmeleri için birkaç farklı yöntem kullanılır.

Çocuğunuza Duyguları İsimlendirmeyi Öğretin

Duygularını karşı tarafa etkili bir şekilde nasıl ileteceğini bilmeyen çocukların dürtüsel davranma olasılığı çok daha yüksektir. Kızgın olduğunu dile getiremeyen bir çocuk, üzgün olduğunu göstermek için saldırgan davranabilir. Yahut üzüntüsünü yerde yuvarlanıp çığlıklar atarak gösterebilir. Dürtü kontrol bozukluğu, çocukların nasıl davranması gerektiğini bilmemelerinin sonucudur.

Çocuğunuza duygularını tanımayı öğretin. Duygularını öğrenen çocuklar, nasıl hissettiklerini göstermek yerine size söyleyebilirler. Çocuğunuza, kızgınlık, üzüntü, heyecan, şaşkınlık, kaygı veya korku gibi duygularını nasıl etiketleyeceğini öğreterek işe başlayın. Ardından, duygular ve davranışlar arasındaki farklar hakkında onlarla konuşun.

Kızgın hissetmenin sorun olmadığını ancak bu duyguyu yaşadıklarında birine vurmanın, tekmelemenin, bağırmanın, saldırgan davranışlar göstermenin doğru olmadığını anlatın. Duyguları hakkında anlamlı bir şekilde konuşabildiklerinde, anlaşıldıklarını ve desteklendiklerini hissetme olasılıkları çok daha yüksek, saldırgan davranma ihtiyacı hissetme olasılıkları çok daha düşük olacaktır.

Çocuklarınızın Duygularını İfade Etmesine Yardımcı Olun

Dürtü kontrol bozukluğu probleminin temelinde yatan sebeplerden biri, çocukların duygularını ifade etmeyi bilmemesidir.

Çocuğunuzdan Talimatlarınızı Tekrarlamasını İsteyin

Bazen çocuklar kendilerine verilen yönergeleri dinlemedikleri için dürtüsel davranırlar. Bu özellikle DEHB olan çocuklar için geçerlidir. Verdiğiniz yönergeleri gerçekten dinlediğinden ve anladığından emin olun. Bu yönergelerin dışına çıkmamasını sağlayın. Aksi takdirde, talimatlarınızı yerine getirmeden önce ne söylediğiniz hakkında hiçbir fikri olmadan harekete geçebilir.

Harekete geçmeden önce, verdiğiniz talimatları tekrar etmesini isteyin. Öncelikle çocuğunuza talimatları dinlemesini öğretin. Talimat vermeye başlamadan, “Hareket etmeden önce bana talimatları açıklamanı istiyorum” deyin. Bitirdikten sonraysa, “Tamam! Az önce sana ne yapmanı söyledim?” diye sorabilirsiniz. Odalarını toparlamak veya ev ödevlerini yapmak için söylediklerinizi tekrar edebildikten sonra harekete geçebilirler.

Öte yandan verdiğiniz talimatların, basit, anlaşılır, takip etmesi kolay ve mümkün olduğunca az adımla yapılması gerektiğini unutmayın. Çocuğunuzun, birden çok adımda yapılabilecek yönergeleri takip etmesi için, hazır olup olmadığını ve gelişim döneminin uygunluğunu göz önünde bulundurmalısınız. Ayrıca ne yapması gerektiğini unutma ihtimaline karşı, talimatları yazılı olarak verebilirsiniz.

Problem Çözme Becerilerini Geliştirmeyi Öğretin

Beyin fırtınası yöntemi, problem çözme yeteneğinin gelişmesi noktasında en etkili dürtü kontrol tekniklerinden biridir.

Çocuğunuza bir problemi çözmenin birden çok yolu olduğunu ve harekete geçmeden önce birkaç olası çözüm yöntemini değerlendirmenin faydalı olabileceğini öğretin. Çocuğunuza, ister bisikletinin zincirini onarmaya, isterse bir matematik problemini çözmeye çalışıyor olsun; ne yapacağına karar vermeden önce bir problemi çözmenin en az üç olası yolunu bulması için beyin fırtınası yapması gerektiğini öğretin.

Olası çözüm yollarını belirledikten sonra, hangi çözümün daha etkili olabileceğini değerlendirmelerine yardımcı olun. Bunun pratiğini yaparak, harekete geçmeden önce düşünmeleri gerektiğini öğrenebilirler. Zaman içinde de bu alışkanlık haline gelecektir.

Öfke Kontrolü Becerilerini Öğretin

Hayal kırıklığını tolere edemeyen çocuklar, dürtüsel patlamalar yaşayabilir. Çocuğunuza öfke kontrolü becerilerini öğretmek, duygularıyla sağlıklı bir şekilde başa çıkmalarına yardımcı olacaktır.

Çocuğunuza, öfkelendiğinde birkaç defa derin nefes alması veya enerjisini atmak için evin içinde dolaşması gibi belirli stratejileri öğretebilirsiniz. Dürtüsel tepkiler vermeden önce çocuklara nasıl sakinleşeceklerini öğretmek gerekir.

Ayrıca konuyla ilgili, “Çocuklarda Öfke Kontrolü Nasıl Sağlanır” başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.

Dürtü Kontrol Bozukluğu Yaşayan Kızgın Bir Çocuğa Yardım Etmenin Yolları

Evde Uyulması Gereken Kuralları Belirleyin

Açık ve net kurallar oluşturun ve kurallarınızın nedenlerini açıklayın. Çocuğunuzun, uyması gereken kurallar konusundaki beklentilerinizi bilmesi, dürtü kontrol bozukluğu sorununa karşı etkili bir yöntemdir. Birçok araştırmanın sonucu, çocukların aile içi kurallarla büyümesinin çok daha yararlı olduğunu gösteriyor.

Çocuğunuza yeni durumlara karşı beklentilerinizi söyleyin. Kütüphanede sessiz kalması, markette koşmaması gerektiğini anladığında, yaramazlık yapma olasılığı daha az olacaktır.  Kurallara uymamanın getireceği olumsuz sonuçları da önceden açıklayın. Böyle yaptığınızda, davranışlarına dikkat edecekler ve çok daha bilinçli hareket edeceklerdir.

Etkili Bir Ebeveynlik İçin Disiplinli Olun

Disiplin konusunda tutarlı olun ve çocuğunuzun yerine getirmesi gereken rutinleri belirleyin. Kaosa neden olabilecek durumlarla ilgili önceden belirlenen rutinler, dürtü kontrol bozukluğu probleminin önüne geçmenize yardımcı olacaktır. Çocuğun dürtüsel davranışlarını azaltacaktır.

Her alışverişe gittiğinizde, “Arabadan inince elimi tutman gerektiğini biliyorsun değil mi” gibi hatırlatıcı ifadeler kullanabilirsiniz. Bir müddet sonra çocuğunuz, belirlediğiniz kurallara uymayı ve kuralları çiğnemenin sonuçlarına katlanmayı öğrenecektir.

Ödül Sistemi Oluşturun

Çocukları motive eden önemli faktörlerden biri de ödüllerdir. Olumlu davranışlarda bulunduklarında veya olumsuz davranışlarından vazgeçtiklerinde, sevecekleri küçük ödüller verebilirsiniz. Bunu yaparak kazandırmak istediğiniz alışkanlıkları pekiştirebilirsiniz.

İyi Bir Rol Model Olun

Çocukların en iyi öğrenme yöntemi modellemedir. Çocuğunuz sizi izleyerek dürtü kontrolü konusunda çok şey öğrenir. Sabırla beklemenin ve hayal kırıklığını tolere etmenin doğru yollarını, onlara iyi bir örnek olarak gösterebilirsiniz. Kullandığınız dürtü kontrol tekniklerine dikkat edin. Çocuğunuzun yanında, “Kendime yeni bir fotoğraf makinası almayı çok istiyordum ama yaz tatili için para biriktirmeliyiz” gibi sözler söyleyin.

Kendinizle yüksek sesle konuşmak, çocuğunuza dürtülerini kontrol etmesine yardımcı olacak bir iç diyaloğu nasıl geliştireceğini öğretecektir. Toronto Üniversitesi’nde yapılan bir araştırmanın sonucuna göre, kendi kendine konuşmak, çocukların dürtüsel davranışlarını kontrol etmelerine yardımcı olmada önemli bir rol oynuyor.

Bir örnek daha; “Pide kuyruğu çok uzun ama sabırla sırada beklemeyi bilmeliyim” gibi…

Fiziksel Aktivitelerde Bulunmalarını Destekleyin

Çocuğunuzun dışarıda oynamasını ve bol bol egzersiz yapmasını sağlayın. Koşma, tırmanma ve zıplama imkanı bulan bir çocuk, daha disiplinli hareket etmeyi öğrenir.

Çocuğunuzun ekran başında geçirdiği süreyi sınırlandırın ve mümkün olduğunca fiziksel açıdan aktif kalmasını sağlayın. Açık havada birlikte oyunlar oynamak için bulduğunuz her fırsatı değerlendirin. Topla oynanabilecek oyunlar, seksek veya saklambaç, enerji dolu çocukların, dürtüsel, uygunsuz davranışlarda bulunmalarından ziyade olumlu eylemlere yönelmelerini sağlayacaktır.

Son olarak;

Küçük çocukların dürtüsel davranmaları normaldir. Saldırganlık, mobilyaların üstünden atlamak veya markette koşmak, sıklıkla görülen dürtü kontrol bozukluğu sorunlarıdır.

Ergenlik ve gençlik yıllarına geldiklerinde, birçok çocuk fiziksel dürtüleri üzerinde kontrol sahibi kazanmış olur. Ancak yine de sözlü olarak dürtüsellik gösterebilirler. Çocuğunuz, sözlerinin nasıl algılanabileceğini düşünmeden ağzından kaçırabilir veya sinirlendiğinde kaba sözler söyleyebilir.

Pratik ve tutarlı disiplin sağlandığında, dürtü kontrolü zamanla gelişir. Öte yandan, çocuğunuzun sağlıklı kararlar verme yeteneği hakkında endişeleriniz varsa veya çocuğunuz yaşıtlarına göre dürtülerini kontrol etmekte daha fazla zorlanıyorsa, bir uzmana başvurun. Bunun altında DEHB gibi bir sorun yatabilir. Dürtü kontrol bozukluğu, anne babaların çabalarıyla büyük ölçüde ortadan kalkabilecek bir sorundur. Öte yandan, dürtü kontrol bozukluğunun temelinde yatan asıl problemin anlaşılması önemlidir. Bu problem, DEHB veya uzman desteği gerektiren başka bir nedenden kaynaklıysa, anne-babalar profesyonel destek almalıdır.

Pedagog Ercüment Eşsiz