Çocuklarda Zeka Gelişimi

Çocuklarda zeka gelişimi nasıl gerçekleşir? Zeka türleri nelerdir? Zeka türlerine göre sahip olunan özellikler nelerdir? Duygusal (EQ) nedir?

Zeka (IQ), bir insanın düşünme, akıl yürütme, nesnel gerçekleri algılama, kavrama, yargılama, sonuç çıkarma ve sorunlar karşısında çözümler üretme yeteneklerinin tümü olarak tanımlanabilir ve zeka geliştirilebilir.

Bütün anne-babalar çocukları çok zeki olsun, her konuda başarılı olsun ve zekası ile çevrelerindeki herkesi etkilesin ister. Oysa zekanın alanları vardır ve her çocuğun her konuda başarılı olması pek de mümkün değildir. Evet! Bazı üstün yetenekli çocukların birbirinden farklı birkaç alanda birden yetenekli oldukları doğrudur fakat bu çocukların da her alanda zeki oldukları anlamına gelmez.

Zeka, %35 oranında anne ve babadan geçen kalıtım, %20 annenin gebelik sürecinde yaşadığı biyolojik ve psikolojik olaylar, %45 ise doğumdan sonra çocuğun yetiştiği fiziksel ve sosyal çevre faktörlerinin etkilerine göre şekillenir.

Annenin sağlıklı, rahat ve huzurlu bir hamilelik dönemi geçirmesi, çocuğun doğumundan sonra anne-babanın sağladığı imkanlar, zeka gelişimi üzerinde direk olarak etkilidir. Anne-babası tarafından yeterli sevgiyi, ilgiyi gören, onlarla kaliteli zaman geçirebilen, fiziksel ve zihinsel ihtiyaçları yeterince karşılanabilen, gerek annenin gebeliği süresince, gerekse doğumdan sonra, stresten, kavga ve gürültüden, televizyondan uzak, huzurlu bir ortamda büyüyen çocukların zeka gelişimi, elbette çok daha sağlıklı olacaktır. Anne-babanın en önemli görevlerinden bir diğeri de, çocuğa kendini tanıyabileceği, geliştirebileceği ve yeteneklerini ortaya çıkartabileceği uygun bir ortam hazırlamaktır.

Harward Üniversitesi’nden Prof. Dr. HowardGardnerzekayı, biyolojik temellere dayandırarak,Sözel/Dilsel Zekâ, Mantıksal/Matematiksel Zekâ, Görsel/Mekansal Zekâ, Bedensel/Kinestetik Zekâ, Müziksel/Ritmik Zekâ, Kişisel/İçsel Zekâ, Kişilerarası/Sosyal Zekâ ve Doğa/Varoluşcu Zekâ olmak üzere 8 farklı alana ayırmıştır.
Bu zeka türlerinin özelliklerine bakmak gerekirse;

Sözel – Dilsel Zekâ Nedir ?

Sözel – Dilsel Zekâ, dili etkili bir biçimde kullanma, kelimelerle ve seslerle düşünme, dildeki kompleks anlamları kavrayabilme, insanları ikna edebilme, dildeki farklı yapıları fark edebilme, yeni yapılar oluşturabilme, farklı dilsel kalıplarla ilgilenme becerisidir.

Sözel – Dilsel Zekâya Sahip İnsanların Özellikleri;

Farklı kelimeleri, sesleri, ritimleri, renkleri dinler ve tepkide bulunur.

Diğer insanların seslerini, dil üslubunu, okumasını ve yazmasını taklit edebilir.

Dinleyerek, okuyarak, yazarak ve konuşarak öğrenir.

Cümleleri dinler, yorumlar, farklı bir tarzda ifade eder ve söylediklerini hatırlar.

Okuduklarını anlar, özetler ve kolaylıkla hatırlar.

Farklı zamanlarda, farklı amaçlar için, farklı gruplara etkili bir biçimde hitap edebilir.

Dinleyicileri, konuşmaları ile etkiler. Okuma, yazma, dinleme ve konuşma gibi dil sanatlarında farklı yapılar oluşturabilir.

Dilbilgisi kurallarını etkili bir biçimde kullanarak yazar. Kelime dağarcığı zengindir.

 Farklı dilleri öğrenme becerisine sahiptir.

Hikaye, şiir yazma gibi etkinliklerden zevk alır.

Yeni dil formları oluşturur.

Etkili dinleme becerilerine sahiptir.

Matematiksel – Mantıksal Zekâ Nedir?

Matematiksel – Mantıksal Zekâ, sayılarla çalışma, muhakeme etme, tümevarım ve tümdengelim teknikleri ile düşünebilme, soyut ve sembolik problemleri çözebilme, kavramlar, düşünceler ve fikirler arası kompleks ilişkileri algılayabilme becerisidir.

Matematiksel – Mantıksal Zekâya Sahip İnsanların Özellikleri;

Neden sonuç ilişkilerini çok iyi kurar.

Somut cisimleri soyut sembolik ifadelere dönüştürebilir.

Mantıksal problem çözümlerinde başarılıdır.

 Hipotezler kurar ve sınar.

Bulmaca ve Zekâ oyunlarını sever.

 Miktar tahminlerinde bulunur.

 Grafikler ya da şekiller halinde verilen ( görsel ) bilgileri yorumlar.

Bilgisayar programları hazırlar.

Grafik, şema, şekillerle çalışmaktan hoşlanır.

Görsel-Mekansal Zekâ Nedir?

Görsel-Mekansal Zekâ, resimlerle, şekillerle düşünebilme, görsel dünyayı algılayabilme, şekil, renk ve dokuları zihnin gözleriyle görebilme ve bunları sanatsal formlara dönüştürebilme yeteneğidir. Psiko-motor becerilerin gelişmesiyle başlar, el-vücut-beyin koordinasyonunun gelişimi küçük kas gelişiminin mükemmel çalışmalarıyla geliştirilebilir.

Görsel-Mekansal Zekâya Sahip İnsanların Özellikleri;

Görerek ve gözleyerek öğrenir.

Kolaylıkla yön bulma becerisine sahiptir.

 Grafik, diyagram, harita, şekil ve modelleri yorumlayabilir.

Dinlediklerinden zihinsel objeler hayaller, resimler üretir. Öğrendiği bilgileri hatırlamada bu zihinsel resimleri kullanır.

Çizmek, resim yapmak, boyamak ve modeller oluşturmaktan zevk alır.

Üç boyutlu ürünler hazırlamaktan hoşlanır.

Origami ve maketler hazırlar. Bir objenin farklı açılardan perspektifini anlayabilir, onu zihninde canlandırabilir.

Öğrendiği bilgileri somut ve görsel sunuşlara dönüştürür.

Kinestetik – Bedensel Zekâ Nedir?

Kinestetik-Bedensel Zekâ, aklın ve vücudun mükemmel bir fiziksel performansla birleştirilerek belli bir amaca yönelik faaliyetlerin sergilenebilmesi yeteneğidir.

Kinestetik ve Bedensel Zekâya Sahip İnsanların Özellikleri;

Zihin ve vücut koordinasyonlarını etkili bir biçimde kullanır.

Sağlıklı yaşam konusunda vücuduna özen gösterir.

Fiziksel işlerde, görevlerde denge, zarafet, maharet ve dakiklik gösterir.

Çevresini, nesneleri, eşyaları dokunarak ve hareket ederek inceler.  Öğrendiklerine dokunmayı ya da onları kullanmayı tercih eder.

Fiziksel maharet isteyen alanlarda ( dans, spor…) yenilikler keşfeder ve farklılıklar ortaya çıkarır.

Rol yapma, atletizm, dans, dikiş nakış gibi alanlarda yeteneği vardır.

Aktif katılımla daha iyi öğrenir. Söylenenden daha çok yapılanı hatırlar.

Gezi-inceleme-model/ maket yapma gibi fiziksel aktivitelere katılımdan zevk alır.

Organizasyon yapma özelliği gelişmiştir.

Bulundukları çevreye ve onu kapsayan sistemlere karşı duyarlıdır ve sorumlu davranır.

Kişilerarası-Sosyal Zekâ Nedir?

Sosyal Zekâ insan aklının en önemli özelliklerindendir. Ünlü eğitim bilimci Humprey’e göre insan zihninin en yaratıcı kullanımı, insan ilişkilerini etkili olarak sürdürmekle olur.

Kişilerarası – Sosyal Zekâ insanlarla birlikte çalışabilme, Sözel – Bedensel Zekâ dilini etkili bir biçimde kullanarak çok farklı karakterlere sahip insanlarla kolaylıkla iletişim kurabilme, insanları yönetebilme, onlarla uyumlu çalışabilme ve insanları ikna edebilme becerisidir.

Sosyal Zekâya Sahip Bireylerin Özellikleri;

Yaşıtları ile ya da farklı yaş grupları ile birlikte olmaktan zevk alır.

Diğer insanların duygularına karşı duyarlıdır.

Diğer insanları konuşmaları ile etkiler.

Grup ve takım çalışmalarından, çok özel ve mükemmel ürünler ortaya çıkararak, gruplar halinde çalışmaktan zevk alır.

Farklı kültürler, farklı yaşam tarzları konusunda çok meraklıdır.

Çok küçük yaşlarda bile toplumsal ve politik sorunlarla ilgilenebilir.

Güçlü bir espri yeteneğine sahiptir.

Davranışlarının sonuçlarını değerlendirebilir.

İnsanların her tür davranışına karşı kabul edicidir.

Sözel ve bedensel dili etkili bir biçimde kullanır.

Farklı ortamlara, farklı insan topluluklarına girdiklerinde kolaylıkla uyum sağlayabilir.

İnsanları organize etme yetenekleri vardır ve liderlik vasıflarını taşır.

Kişisel-İçsel Zekâ Nedir?

Kişisel – İçsel Zekâ, kendimiz hakkındaki duygu ve düşünceleri şekillendirebilme, yaşamı sürdürebilme ve yaşadıklarımızdan öğrendiklerimizle, hayat felsefemizi oluşturabilme, yaşamımızı bu doğrultuda planlanma, kişisel istek ve hayaller oluşturabilme becerisidir.

Kişisel Zekâya Sahip İnsanların Özellikleri;

Yalnız kalmaktan hoşlanır.

Yaşadığı her olay ve deneyim üzerinde çok fazla düşünür.

Kendi içinde bir değer ve anlayış sistemi oluşturur.Her şeyde kendinden bir şey arar.

Kendi duygu ve düşüncelerinin farkındadır.

Kendisini farklı tarzlarda ifade edebilir. Yazar, ressam, heykeltıraş vb. gibi.

Yaşam felsefesini oluşturmaya yönelik bir anlayış içindedir.

Bireysel çalışmalardan zevk alır.

Yaşamında motivasyon kaynağı, hedefleridir.

Kendisi üzerinde düşünmek için çok zaman harcar ve sürekli bir kişisel değerlendirme süreci yaşar.

Müziksel-Ritmik Zekâ Nedir?

Müziksel – Ritmik Zekâ, sesler, notalar, ritimlerle düşünme, farklı sesleri tanıma ve yeni sesler, ritimler üretme, ritmik ve tonal kavramları tanıma ve kullanma, çevreden gelen seslere ve müzik aletlerine karşı duyarlı olabilme becerisidir.

Müziksel Zekâya Sahip İnsanların Özellikleri;

İnsan sesi ve çevreden gelen sesler gibi çok farklı seslere karşı duyarlıdır, dinler ve tepkide bulunur.

Müziği yaşamında kullanmak için fırsatlar oluşturur.

Seslerle nota ve ritimlere karşı özel bir ilgiye sahiptir.

Müziği hareketlerle birleştirerek farklı figürler ortaya çıkarabilir.

Müziksel enstrümanlara karşı ilgilidir. Enstrümanları kullanmayı kolaylıkla öğrenebilir.

Orijinal müzik kompozisyonları oluşturabilir.

Ritim tutar.

Öğrendiği şarkıları mırıldanarak gezer.

Doğa Zekâsı Nedir?

Doğa Zekâsı, doğadaki tüm canlıları tanıma, araştırma ve canlıların yaratılışları üzerine düşünme becerisidir.

Doğa Zekâsı Gelişmiş İnsanların Özellikleri;

Doğadaki hemen her canlının yaşamına ilgi duyar. Farklı canlı türlerinin isimlerine karşı dikkatlidir; çiçek türleri, hayvan türleri onlar için çok çekicidir.

Zooloji, botanik, organik kimya, tıp, fotoğrafçılık, dağcılık, izcilik vb. alanlara ilgi duyar.

Seyahat etmeyi, belgeseller izlemeyi severken, doğa ve gezi dergilerini incelemekten hoşlanır.

Doğadaki bitki türlerine karşı duyarlıdır.

Doğanın insanlar üzerindeki ya da insanın doğa üzerindeki etkisi ile ilgilenir.

Napolyon, “Fırsat olmadan zeka işe yaramaz” derken Çiçero ise, “Zeka tıpkı bir tarla gibi ekilmeye ve bakılmaya muhtaçtır” der. Anne-babalar, çocuklarının farklı alanlardaki yeteneklerini ortaya koyabilecekleri uygun ortam ve imkanlar sağlayarak, onların kendilerine ve topluma yararlı bireyler olarak yetişmelerine destek olabilirler. Kalıplara sığdırmaya çalışmadan, mümkün olan her alanda kendilerini ispat etmelerine izin vermek gerekir.

Peki! Duygusal Zeka (EQ) Nedir?

EQ (Emotinal Qutoient) kısaca, duygusal farkındalık düzeyimiz ve duygularla başa çıkabilme becerimizdir diyebiliriz. Sosyal iletişim becerileri, kişinin kendi duygularını tanıması, karşısındaki insanların duygularını anlayabilmesi (empati), sorunlarla başa çıkabilmesi gibi meziyetler, doğrudan duygusal zeka ile ilgilidir. Son yıllarda yapılan pek çok araştırma, mutluluk ve başarının IQ ile değil, EQ ile elde edildiğini ortaya koyuyor. Yani duygusal zeka (EQ) ne kadar yüksekse, mutluluğa ve başarıya ulaşmak o derece kolay.

Parkta oynarken düşen arkadaşının yardımına gitmeyen, toplu taşıma araçlarında yaşlılara yer vermek istemeyen, hayvanlara eziyet eden veya eziyet edildiğini gördüğünde üzülmeyen, gördüğü böcekleri kolaylıkla öldüren, kedi ve köpeklere taş fırlatan, çocukların duygusal zekaları düşüktür.

Çocuğunuzun, aile hayatında, iş hayatında ve sosyal hayatta başarılı ve mutlu olmasını istiyorsanız, onun duygusal zekasının ve empati becerilerinin gelişmesine de yardımcı olmak zorundasınız.

Anne-babanın sevgisini yeterince göstermemesi ve ilgisiz davranması, gelişimi için uygun sosyal ortamı ve iyi bir eğitim imkanı sağlayamaması, çocuğun EQ’sunun yeterince gelişmesine engel olacaktır. Aile içinde çocuk bir birey olarak kabul edilmeli, sevgi ve ilgi gösterilmeli, şiddet ve baskıdan sakınmalıdır.

Unutulmamalıdır ki zeka genellikle çok şey ifade etse de, toplumun ve insanlığın zararına kullanılan bir zeka hiçbir şey ifade etmez. Önemli olan çocuğun zekasını ve yeteneklerini insanlığın yararına kullanabileceği bir eğitim almasıdır.

Sitemizden, çocuk ruh sağlığı ile ilgili diğer yazıları okuyabilirsiniz.