Artikülasyon Bozukluğu Nedir? Fonolojik Bozukluk Nedir?

Artikülasyon bozukluğu nedir? Sesletim bozukluğu ne demektir? Artikülasyon bozukluğu belirtileri nelerdir? Fonolojik bozukluk nedir?

Artikülasyon Nedir?

Artikülasyon (telaffuz ve konuşma), kelimeleri ve cümleleri oluşturan konuşma sesleri üretmek için, dili, dudakları, dişleri ve çeneyi fiziksel olarak hareket ettirme yeteneğidir.

Artikülasyon Neden Önemlidir?

Artikülasyon, karmaşık konuşmalara girebilmek amacıyla temel ihtiyaç ve istekleri başkaları tarafından kolayca anlaşılabilen ve yorumlanabilen sesler, kelimeler ve cümleler üretebilmek için önemlidir.

Zorlukların derecesine bağlı olarak, net olmayan bir konuşma, çocuğun yetişkinler ve akranlarıyla ne kadar iyi etkileşim kurabileceğini önemli ölçüde etkiler. Aynı şekilde artikülasyon bozukluğu, dil ve sosyal becerilerinin gelişimini de etkileyebilir. Anlaşılmakta güçlük çeken bir çocuk sinirlenebilir. Bu da davranış sorunlarına yol açabilir. Artikülasyon, kelimeleri okuma ve heceleme gibi okuryazarlık becerilerinde de önemlidir.

Artikülasyon Becerileri Nasıl Gelişir?

• Dikkat ve konsantrasyon:

Sürekli çaba, dikkati dağılmadan dinleme ve aktivite yapma ve bu çabayı, görevi tamamlamak için yeterince uzun süre devam ettirebilmek.  

Örneğin, bilgiyi işleyebilmek için konuşmaya ve sesleri çıkarmaya yeterince uzun süre devam edebilmek.

• İşitme:

Konuşmada seslerin tespitini yapabilmek içi orta kulakta bir sağlık probleminin olmaması önemlidir. Örneğin, devam eden kulak enfeksiyonları, kulakları tıkayan ‘yapışkan kulak’ veya soğuk algınlığı olan bir çocuk, konuşmayı etkileyebilecek değişken işitme seviyelerine sahip olmayabilir. Bu nedenle çocuğunuzda fark ettiğiniz konuşma seslerini tespit edin, sesler arasındaki farkları belirleyin.

• Kas koordinasyonu:

Ses üretiminde yer alan kasları (diyafram, dudaklar, dil, ses telleri, çene ve damak gibi) hareket ettirme ve koordine etme yeteneği. Seslerin ne anlam ifade ettiğini anlamak.

Çocuğunuzun Telaffuz (Artikülasyon Bozukluğu) Sorunu Olup Olmadığını Nasıl Anlarsınız?

Bir çocukta artikülasyon bozukluğu varsa, şunları gözlemleyebilirsiniz;

• Başkalarıyla iletişim kurarken aşırı sinirli olur.
• Onu dinleyen tanıdıkları için bile anlaşılması zor konuşmalar yapar.
• Bir veya ikiden fazla sesi birbirine bağlamakta zorluk çekebilir.
• Yalnızca ünlü sesleri kullanmaya eğilimlidir (ağız açıklığı çok olan sesler).
• Aynı yaştaki diğer çocuklardan daha az anlaşılır konuşabilir.
• 3.5 – 4 yaş üzerindeyse, interdental peltek (örneğin, /s/ veya /z/ sesi söylerken dilin dişlerin arasından dışarı çıkması) sorunu yaşayabilir.

Bir Çocuk Telaffuz Güçlüğü Çektiğinde Başka Hangi Problemler Ortaya Çıkabilir?

Bir çocuk artikülasyon bozukluğu yaşadığında, aşağıdaki konularda zorluk yaşayabilir:

• Sosyal becerilerde yetersizlik: Belirsiz ifade, başkalarıyla (sözlü veya sözsüz) karşılıklı etkileşime girme, başkalarıyla uzlaşma ve sosyal normları tanıma ve bunlara uyma becerisini etkileyebilir.

• Etkileyici (kullanım) dil kullanım becerilerinde gerilik: Dilin, istekleri, ihtiyaçları, düşünceleri ve fikirleri iletmek için konuşma, işaret veya alternatif iletişim biçimleri yoluyla kullanılmasıdır. Çocuk, cümlelerinin uzunluğunu azaltabilir veya anlaşılmasına yardımcı olması için tanıdık kelimeler kullanabilir.

• Özgüven eksikliği: Çocuğun bir görevi yerine getirme yeteneğine olan inancıdır.

• Akıcı konuşamamak: Konuşurken seslerin, hecelerin, sözcüklerin ve tümcelerin üretildiği akıcılık veya akış.

• Bağımsızlık: Çocuk ” anne-baba bağımlılığı” yaşıyor olabilir veya her zaman bir ebeveynin/bakıcının çeviri yapması veya iletişimine yardımcı olması için yanında olmasını isteyebilir.

• Davranış bozuklukları: Bir çocuk anlaşılmadığı için aşırı derecede hayal kırıklığına uğrayabilir. Kelimelerin seslendirilmesine dayanan okuma ve heceleme durumu.

• Arkadaşlıklar kurmak ve akranlarla olumlu sosyal etkileşimde sorunlar yaşamak.

• Üst düzey eğitim görevlerini tamamlamakta zorluk çekmek.

• Yeni insanlarla tanışmak, arkadaşlarla oynamak veya öğretmenle konuşmak gibi etkileşimler sırasında anlaşılmamak.

• Okuma ve yazma gibi okuryazarlık becerilerini geliştirmekte zorlanmak vs.

Artikülasyonu Geliştirmek İçin Neler Yapılabilir?

Sesletim bozukluğu (artikülasyon bozukluğu) yaşayan çocuğunuzla şunları yapabilirsiniz;

• Oyun: Küçük çocuk için, modellik yaptığınız ve oynarken birçok farklı ses kullandığınız oyunlar oynayabilirsiniz. Örneğin, tren geçerken “cuf cuf cuf” demek gibi.
• Kelimelerin doğru telaffuzunu modellemesi için gün boyunca çocuğunuzla sık sık konuşun.
• Ortam gürültüsünü azaltın: Çocuğunuzla konuşurken, dikkat dağınıklığını en aza indirmek için evdeki arka plan gürültüsünü (örneğin televizyon, radyo, müzik) engelleyin.
• Konuşurken çocuğa bakın ve kelimeleri veya sesleri nasıl doğru söyleyeceğini taklit edebilmeleri için size bakmalarını sağlayın.
• Çocuğunuzun sözlerini dinleyin. Konuşması net değilse çocuğun cümlelerini tekrarlayın (örneğin çocuk, “bu yeşil bir araba” yetişkin: “Evet, bu senin yeşil araban.”). Çocuğunuzun söylediklerini tekrar ederek iyi bir dil modeli oluşturabilir ve aynı zamanda çocuğun söylediklerini dinlediğinizi de gösterirsiniz.
• Göstermesini isteyin: Ne dediğini anlamadıysanız, çocuktan ne hakkında konuştuğunu size göstermesini isteyin. Tekrarlamasını isteyin ve bir tahminde bulunmaya çalışın. Çocuğun ne dediğini anlayamadığınızı söylemekten korkmayın.

Hangi Etkinlikler Artikülasyonu Geliştirmeye Yardımcı Olabilir?

• Kitap okumak, araba ile dolaşırken dışarı bakmak, oyun oynamak ve alışveriş yapmak gibi görevleri tamamlarken eşyaları birlikte adlandırabilirsiniz.

• Aynada yüz ifadelerini kopyalama (örneğin, gülümseme, öpücük gönderme, dudak hareketleri).

• Çocuğun gerçekten keyif aldığı bir şeyi birlikte oynaması ve oyun boyunca zorluk yaşadığı kelimeleri sizden modellemesi.

• Etkileşimler ve oyun sırasında farklı sesleri modellemek ve kullanmak (örneğin “s” yılan sesidir, “suuu” bebek uyuyor).

• Sözcüklerdeki sesleri dinleme ve tanımlama (örneğin, “şapka”, “ş” sesiyle başlar).

Düzeltme yaparken dikkat edin: Çocuğunuz bir kelimeyi yanlış söylerse, doğru söylenişini siz konuşmanızda tekrarlayarak onun modellemesini sağlayın. Tekrar söylemesini istemeden konuşmanıza devam edin. Bu, çocuğun yanlış söylediğini vurgulamak yerine doğru yanıtı modelleyerek ince, olumlu bir düzeltme sağlamaya yardımcı olur.

Artikülasyon Bozukluğu Fark Edilince Ne Yapılmalı?

Artikülasyon bozukluğu yaşayan bir çocuğa yardım etmek için terapötik müdahale aşağıdakiler için önemlidir:

• Bir çocuğun daha net konuşabilme yeteneğini geliştirir.
• Başkaları tarafından anlaşılma yeteneğini geliştirir.
• Diğer çocuklarla ve yetişkinlerle olumlu etkileşim kurma yeteneğini geliştirir.
• Çocuğun tanıdık (örneğin aile üyeleri, akranlar) ve tanıdık olmayan kişilerle etkileşimini kolaylaştırır.
• Kendini ifade etmekte zorlanan bir çocuğun hayal kırıklığı yaşamasının önüne geçer.

Artikülasyon Bozukluğu Sorunu İçin Öneri

Çocuğunuz artikülasyon bozukluğu yaşıyorsa, bir konuşma terapistine başvurmanız gerekir. Artikülasyon bozukluğu için, yukarıda sıraladıklarımızın dışında yapılabilecek en önemli ve yegane şey budur.

Fonolojik Bozukluk

Fonolojik bozukluk, bir tür konuşma sesi bozukluğudur. Konuşma sesi bozuklukları, kelimelerin seslerini doğru bir şekilde oluşturamama durumudur. Konuşma sesi bozuklukları ayrıca artikülasyon bozukluğu, akıcılık ve ses bozukluklarını kapsar.

Fonolojik bozukluğu olan çocuklar, kendi yaşlarındaki bir çocuktan beklendiği gibi sözcükleri oluşturmak için konuşma seslerinin bir kısmını veya tamamını kullanamazlar.

Fonolojik Bozukluğun Nedenleri Nelerdir?

Bu bozukluk erkek çocuklarda daha yaygındır.

Çocuklarda fonolojik bozuklukların nedeni genellikle bilinmemektedir. Yakın akrabalarında da konuşma ve dil sorunları görülmüş olması muhtemeldir.

Fonolojik Bozukluk Belirtileri Nelerdir?

Normal konuşma kalıpları geliştiren bir çocukta:

• 3 yaşına kadar, bir çocuğun söylediklerinin en az yarısı bir yabancı tarafından anlaşılmalıdır.
• Çocuk, l, s, r, v, z ve f gibi birkaç ses dışında çoğu sesi 4 veya 5 yaşına kadar doğru çıkarmalıdır.
• Daha sert sesler, “p, b, t, ç ve ş” gibi 7 veya 8 yaşına kadar tamamen doğru çıkaramayabilir.

Küçük çocukların dilleri geliştikçe konuşma hataları yapmaları normaldir.

Fonolojik bozukluğu olan çocuklar, kullanmayı bırakmaları gereken yaştan sonra da yanlış konuşma kalıpları kullanmaya devam ederler.

Yanlış konuşma kuralları veya kalıpları, her kelimenin ilk veya son sesini çıkarmayı veya belirli sesleri başkalarıyla değiştirmeyi kapsar.

Çocuklar aynı sesi başka kelimelerde veya anlamsız hecelerde geçtiğinde telaffuz edebilseler bile konuşurken bu sesi yutabilirler. Örneğin, son ünsüzleri yutan bir çocuk, “kitap” için “kita” ve “köpek” için “köpe” diyebilir.

Bu hatalar diğer insanların çocuğu anlamasını zorlaştırabilir. Daha şiddetli fonolojik konuşma bozukluğu olan bir çocuğu sadece aile üyeleri anlayabilir.

Fonolojik Bozukluk Teşhisi

Bir konuşma terapisti, çocuğunuzda fonolojik bir bozukluk varsa bunu teşhis edebilir. Çocuktan belirli kelimeleri söylemesini isteyebilir ve ardından artikülasyon tarama ölçeği gibi bir test kullanabilir.

Fonolojik bozukluklarla bağlantılı olmayan bozuklukların tespit edilmesine yardımcı olmak için çocuklar muayene edilmelidir. Bu problemlerden bazıları aşağıdaki gibidir:

• Bilişsel problemler (zihinsel engellilik gibi)
• İşitme bozukluğu
• Nörolojik durumlar (serebral palsi gibi)
• Fiziksel problemler (yarık damak gibi)

Sağlık hizmeti sağlayıcısı, evde birden fazla dil veya belirli bir lehçe konuşulup konuşulmadığı gibi sorular soracaktır.

Fonolojik Bozukluk Tedavisi

Hafif derecedeki fonolojik bozukluklar, 6 yaş civarında kendi kendine kaybolabilir.

Konuşma terapisi, iyileşmeyen daha şiddetli semptomlara veya konuşma sorunlarına yardımcı olabilir. Terapi, çocuğun sesi çıkarmasına yardımcı olacaktır. Örneğin bir terapist, ses çıkarırken dili nereye yerleştireceğini veya dudakları nasıl şekillendirebileceğini gösterebilir.

Artikülasyon Bozukluğu ve Fonolojik Bozukluk Arasındaki Farklar

Artikülasyon bozukluğu, fonetik/motorik düzeyde bir zorluktur. Bireysel konuşma seslerini çıkarmakta zorlanırlar. Fonolojik bozukluk yaşayanlar, sesleri doğru söyleyebilirler, ancak onları kelimelere dönüştürmekte zorlanırlar.

Artikülasyon bozukluklarıyla karşılaştırıldığında, fonolojik bozukluğu olan birini anlamak genellikle daha zordur. Fonolojik bozuklukları ve fonemik farkındalık bozuklukları (kelimelerdeki seslerin ve ses kurallarının anlaşılması) olan birçok çocuk, sınıf performanslarını etkileyebilecek dil ve okuryazarlıkla ilgili sorunlar da yaşar.

Artikülasyon ve fonolojik bozukluklar arasında ayrım yapmak her zaman kolay değildir. Bununla birlikte, bir kişinin tedavi planını büyük ölçüde belirleyeceği için doğru teşhis son derece önemlidir. Bu nedenle, çocuğunuzun konuşma sesi bozukluğu (fonolojik bozukluk) yaşadığından şüpheleniyorsanız, genellikle konuşma terapisti olarak adlandırılan sertifikalı konuşma dili patoloğundan bir değerlendirme almanız en doğru hareket olacaktır.

Artikülasyon Bozukluğu ve Fonolojik Bozukluk hakkında genel hatlarıyla vermiş olduğum bu bilgiler umarım sizin için aydınlatıcı olmuştur. İsterseniz diğer konuşma problemleri ile ilgili olan yazılarımıza, sitemizden bir göz atabilirsiniz.

Ayrıca konuyla ilgili, “Çocuklarda Kekeleme Sorunu” başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.